Hoe gebruiken we de Maankaart (5)

In dit stuk zullen we het gebruik van de Maankaart uitleggen, wat voortborduurt op de uitleg van de Zonnekaart. We gebruiken als voorbeeld het stuk natuur waarmee wij aan het samenwerken zijn. 

We weten nu:
Waar en wanneer dit idee ontstond
Wie de kaart bedacht heeft en Waarom
Wat de kaart precies inhoudt
Als laatste gaan we bekijken Hoe we de kaart kunnen gebruiken

Ook als de start van de samenwerking met jullie stuk natuur in de wintermaanden aanvangt, is het toch raadzaam om eerst het gebruik van de zonnekaart te leren. Met die kennis wordt het een stuk makkelijker om de maankaart te gaan begrijpen. 

De Maankaart en het seizoen dat het representeert, de winter, is dusdanig anders dan het groei seizoen, dat er een aparte kaart voor is gemaakt. Dit heeft te maken met het feit dat de gewassen niet meer teruggroeien. Alle gewassen die aanwezig zijn, in bossen, boomgaarden of graslanden, kunnen we zien als een soort wintervoorraad. Eenmaal geconsumeerd, is er pas weer wat nieuws in het volgende jaar. Wat we proberen te bereiken met deze wintervoorraad is deze zodanig uit te rantsoeneren dat als de wintervoorraad op is, de gewassen begonnen zijn met groeien.

De dieren krijgen dus elke dag hun rantsoen en kunnen eventueel worden bijgevoerd als het besluit daarop gevallen is. De beslissing om bij te gaan voeren komt voort uit het idee om meer dieren door de wintermaanden te helpen dan dat er rantsoen is. Technisch gezien kunnen we aardig precies bepalen/berekenen hoeveel gewassen er staan en daarmee kunnen we vaststellen hoeveel dieren we zonder bij te voeren de wintermaanden door kunnen krijgen. In de natuur wordt er ook niet bijgevoerd, daar zullen de oudere en zwakkere dieren het leven laten om ruimte te maken zodat de gezonde dieren de winter overleven en weer voor het nageslacht kunnen gaan zorgen. Bedenk dus goed dat alle handelingen die wij (kunnen) verrichten die niet in lijn zijn met de natuur, eventuele nadelige korte en lange termijn gevolgen kunnen hebben. Meer dieren de winter doorhelpen betekend meer uitwerpselen, die misschien wel een teveel aan voedingstoffen loslaten in de bodem wat voor een onbalans kan zorgen. Het helpen van de ene dier- of plantensoort kan het geheel in onbalans doen belanden.

In Nederland zijn er maar weinig echt werkende ecosystemen. Dat betekent dat wij mensen onszelf opgezadeld hebben met de plicht om de gaten in dit systeem op te vullen. Dat betekent aan de ene zijde dat wij de dieren die zwak of ongezond zijn voortijdig helpen terug te keren naar de bron. Aan de andere kant kiezen we ervoor dieren te helpen door bij te voeren. Je begrijpt wellicht dat wij bij lange na niet de kunde hebben om te reproduceren wat de natuur moeiteloos doet. Eigenlijk is dat een soort van geruststelling wetende dat er een alwetende creator is, die ons nog zoveel kan leren. Het is daarom goed om een open en ontvankelijke instelling te ontwikkelen en mee te blijven veranderen aan de hand van de eventuele uitkomsten van hetgeen wat we leren. Als onze ideeën van hoe wij nu in harmonie met onze omgeving leven beschouwen als de enige manier, komen we uiteindelijk spiritueel tot een stilstand. Goed, ik dwaal even af. Er valt nog wel wat op te merken bij de keuze hoeveel dieren er mee de winter gaan. Zoals je misschien al hebt begrepen na het lezen of gebruiken van de zonnekaart is dat het soms lijkt het erop alsof je monden tekort komt op de weide. Echter in de wintermaanden zijn er vaak teveel dieren voor het aanwezige rantsoen. Sommige medemensen zullen de keuze maken om dusdanig veel dieren aan te houden zodat er in het Zonneseizoen genoeg dieren zijn om al de verse gewassen te kunnen nuttigen. Dat betekend wel dat je in de winter echt teveel dieren hebt lopen. Waar de balans komt te liggen is dus voor eenieder zelf te bepalen. Wij proberen te luisteren naar de natuur en daarmee onze intuïtie.

Als dit de eerste keer is dat je de Maankaart gaat gebruiken heb je de volgende gegevens nodig:

• Dieren
  • Welke soorten
  • De hoeveelheid van elke soort

• Omgeving
  • De indeling van het stuk natuur
  • De grootte van elk afzonderlijk stuk

Wat ik jullie wil aanraden is eerst zelf de Maankaart te downloaden of het bestand per email op te vragen zoadat je stap voor stap kunt meekijken. De kaart zelf is dusdanig lang omdat alle maanden die het maanseizoen overbrugt aanwezig zijn en we die niet als zodanig op de web-site kunnen laten zien want dan zijn de letters en cijfers zo klein dat je er niets van kunt lezen. We zullen in de rest van de uitleg gebruik maken van screenshots zodat je mee kunt lezen op jouw eigen kaart en je uiteindelijk kunt gaan begrijpen hoe wij de kaart gebruiken.

Hierboven zien we een screenshot van de Maankaart met de eerste twee maanden met de desbetreffende dagen. Voor de rest zien we een aantal rijen waarin we de lokale omstandigheden kunnen bijhouden voor wat betreft het weer, de temperaturen en de relatie die deze hebben tot de weides. We kunnen nu ook al een aantal verschillen al onderkennen met de Zonnekaart. Op de eerste plaats is de balk onder de kalender verdwenen waarin we de migraties kunnen bijhouden. Omdat we maar 1 migratie hebben, is deze balk niet meer zo relevant en is dus komen te vervallen. Onder het gedeelte waar we de temperaturen bijhouden staat nu “overig” in plaats van de “parameters voor de weide”. Ook dit heeft alles te maken met dat het winterseizoen geen echte gras-en gewasgroei kent. In plaats van de groei van de gewassen houden we in dit gedeelte het eventuele bijvoeren per maand bij.

Stap 1: Het invullen van de gegevens omtrent het stuk grond waar je mee samenwerkt.

Als je de Zonnekaart al gebruikt en misschien zelfs al aangepast hebt, hoef je enkel de waarden onder “Grootte” en “Naam” over te nemen en in de corresponderende vakjes in deze tabel te zetten.

Mocht dit jouw eerste keer zijn dan staat hieronder de uitleg hoe wij dit aangelopen hebben:

Wij hebben onze totale oppervlakte van het stuk natuur waar wij mee samenwerken onderverdeeld in 5 weides/percelen. Dit hoeft niet persé een grasland te zijn. Het kan ook gaan om bossages, jong hout opstand of een boomgaard. Als je meer of minder losse weides hebt kun je dat gemakkelijk aanpassen door extra rijen toe te voegen of rijen te verwijderen. Vervolgens kun je per gedeelte de oppervlakte in gaan vullen. Tenslotte is het handig om elke weide een naam of nummer te geven.

Stap 2: Het invullen van de gegevens omtrent de dieren waar we mee samenwerken.

Zoals je kunt zien hebben we alle waarden al ingevuld waaronder de hoeveelheid dieren die we mee de winter in willen nemen. In tegenstelling tot de Zonnekaart zullen er nu geen jonge dieren meer zijn, want dat is immers niet de manier waarop de natuur werkt in het noordelijk halfrond. Uiteraard zijn er wel zwangere moederdieren en zij verdienen in dit seizoen wat extra aandacht.

Stap 3: Het invullen van de gegeven die we gebruiken om het gehele winterseizoen te kunnen plannen.

De laatste stap die we nog dienen uit te voeren voordat we naar het einde van de Maankaart gaan is het invullen van de gegevens waar we daadwerkelijk mee gaan plannen.

• 

• 

De waarden die achter “actueel” in de Zonnekaart staan (links) kunnen worden overgezet naar de Maankaart (rechts) en in het blanco vakje achter “geschat” worden gezet. We gebruiken dus de waarden van het vorige zonneseizoen om het nieuwe winterseizoen te kunnen gaan plannen.

Om dit seizoen tot een succes te maken zijn de volgende punten van belang:

• Hoe lang zal dit seizoen duren?
• Hoeveel dieren kunnen we meenemen de winter in, zonder bij te voeren?
• Als we extra dieren mee willen nemen, hoeveel hooi hebben we nodig?
• Wat zijn het aantal dagen dat we elke afzonderlijke weide aandoen?

Op al deze vragen kunnen we het antwoord vinden aan het einde van de Maankaart.  

Stap 4: Het bepalen van de lengte van de wintermigratie

Planning

Om te beginnen gaan we het start- en het eindpunt van de Maankaart bepalen. Het startpunt van de Maankaart bepalen we aan de hand van de groei van de gewassen. Als de gewassen (nagenoeg) stoppen met groeien, gaan we over van de Zonnekaart naar de Maankaart. 

Dit jaar kwam dat voor ons uit op 15-10-2019. Het begin van het groeien van de gewassen in het voorjaar luidt het einde van de Maankaart in. In het Noordelijke halfrond ligt dit rond 21 maart. Hoeveel dagen erboven of eronder hangt voor een deel af van het bodemtype, de temperatuur en de neerslag. Mocht het de eerste keer zijn dat je deze kaart gebruikt, kun je de meteorologische lente als einddatum gebruiken. Wij hebben de einddatum van de Maankaart op 30-03-2020 gezet.

Aan de hand van deze twee data wordt het verschil in dagen berekend. Dit verschil komt in de cel hieronder te staan. Weer een cel lager, is het mogelijk om aan te geven hoeveel dagen we extra mee willen laten tellen voor het eindtotaal. Deze reserve kun je zien als een appeltje voor de dorst. Dit spreekwoordelijke appeltje gaan we echter niet in zijn geheel bewaren, de kans bestaat dat de appel tegen die tijd al is aangevreten of al is gaan rotten. Deze reserve nemen we dus mee in de daadwerkelijke planning en worden deze 15 dagen naar rato verdeeld over de weides. Met deze 15 dagen erbij opgeteld komen we in dit geval op 182 dagen. 

Bijvoeren

De volgende blanco cel die we invullen bevindt zich een stukje naar boven. De gezondheid van de weide VJ oftewel vorig jaar. Om te kunnen bepalen hoeveel dieren we daadwerkelijk te eten kunnen geven aan de hand van de aanwezige gewassen op de weide hebben we een referentie nodig. De laatste migratie van de Zonnekaart representeert het beste wat er nog op de weides aanwezig is voordat de Maankaart haar intrede doet. We hebben voor deze Maankaart de gezondheid van de weide op 60 gezet.

Dieren mogelijk

Wanneer we deze waarde ingevuld hebben veranderd de cel achter “Dieren mogelijk” mee. We hebben hiermee de totale hoeveelheid aan gewassen aanwezig, gedeeld door het aantal dagen dat staat bij actuele snelheid. Dat resulteert in een ruwe schatting hoeveel dieren we mee de winter in kunnen nemen zonder dat we noemenswaardig bij hoeven te voeren. In de tabel zien we dat dit op (60/182) 0,3 uitkomt. 

Dieren actueel

Boven “Dieren mogelijk” vullen in hoeveel dieren we daadwerkelijk aanhouden. Wij hebben gekozen om 1,1 “eenheden” aan dieren te overwinteren. We weten dat het raar is om over levende wezens te praten in de vorm van nummers, maar het is voor nu nog even handig om te leren hoe we weer in volle harmonie met de natuur kunnen samenwerken.

Bijvoeren

We hebben in dit geval een tekort aan gewassen. In de tabel wordt dit weergegeven als de waarde 0,8 achter “verschil”. Om dit tekort aan te vullen zullen we bij gaan voeren. Om te kunnen bepalen hoeveel hooi er uiteindelijk nodig is, hebben we wederom een referentie nodig. Deze referentie hebben we ingevuld in de laatste blanco cel achter “Dieren actueel”. Wat deze waarde representeert is de hoeveelheid hooi die er nodig is om de dieren die we daadwerkelijk mee de winter door helpen te voeden voor 1 dag. Daarbij valt nog op te merken dat het hoofddoel langdurige gezondheid is, ook in de wintermaanden. Bij ons komt dat neer op een gemiddelde van 40 kg per dag. In de laatste maanden van het jaar zal het nog onder deze waarde zitten, maar als er daadwerkelijk sneeuw op de weides ligt of de gewassen bevroren zijn vliegt dit al gauw omhoog. Aan de hand van deze waarde kunnen we berekenen om hoeveel kilo het gaat en hoeveel balen er nodig zijn. Als je zelf hooi baalt kan het handig om te weten hoeveel balen er minimaal aanwezig horen te zijn en als je net als wij hooi inkoopt kan het fijn zijn de fourage handelaar voortijdig te laten weten hoeveel hooi er gereserveerd kan worden. Voor deze Maankaart komen wij uit op 17 balen van 300 kg.

Stap 5: Het bepalen van het aantal graas-dagen per weide

Stap 6: Het daadwerkelijk gaan plannen van de wintermigratie

We hebben nu alle parameters zo goed mogelijk kunnen vaststellen en is de tijd aangebroken om de kalender in te gaan vullen. Net als bij de Zonnekaart gebruiken we de rij van geschat om de planning in uit te zetten. Hierboven wordt dit aangegeven door middel van de grijs gekleurde cellen. De 45 dagen die berekend waren hebben we overgenomen in de kalender bij weide 2. Die weide rantsoeneren we zo uit dat we er tot en met 28 november kunnen blijven. Het geven van strookjes weide wordt ook wel Strip Grazing genoemd.

Onder deze rij, in de rij van actueel houden we daadwerkelijk bij wat er op de weide gebeurd is. We zijn inmiddels op 1 november aangekomen. De weide wordt niet zoals in het groeiseizoen zo dicht mogelijk bij de 30% gehouden, dat wil zeggen dat we inzetten op het afgrazen van 30% van de gewassen en dan doorgaan naar de volgende weide. We willen de weide een mooie gelijkmatige start geven en daarom grazen we de weides af tot zeker 50%, wat de oranje gekleurde cellen weergeven. 

In de praktijk ziet dit er voor ons als volgt uit.

• De dieren krijgen 2x per dag een vers stuk weide.
• Omdat wij geringe oppervlaktes hebben, passen wij de totale lengte van de weide uit. De hoeveelheid passen delen we door 4 en dat resulteert in het aantal passen die ze per dagdeel krijgen. Als het stuk natuur waarmee je samenwerkt een stuk groter is dan kost het uit passen een hoop extra tijd. Dat is zeker in de wintermaanden niet aan te raden. In Amerika hebben wij de kneepjes van het vak geleerd op een stuk van 300 hectare en daar gebruikten we bij de hele grote weides de kilometerteller van de Quad. Zo konden we de weides (400 meter breed), in een aardig rap tempo uitzetten. Er zijn nog vele andere manier te bedenken, als uiteindelijk het rantsoen maar klopt. 
• De tijden van verplaatsen verschillen iets met het groeiseizoen. Als de gewassen bevroren zijn, wachten we met een nieuwe stukje te geven tot de middag. De gewassen zijn niet smakelijk en als de dieren over deze bevroren gewassen lopen, gaan ze stuk en als ze dan op den duur ontdooit zijn, is er weinig meer van over.
• Het hooi voeren we op de weide. Hiermee vallen zoveel mogelijk van uitwerpselen op de weide en tezamen met het hooi wat er over blijft vormt dit een mooie compost-laag en daarmee een goede start voor de bodem en al het leven dat zich op en onder bevindt in het nieuwe voorjaar.
• We willen wel eens van de planning afwijken in verband met de ligging van de weide ten opzichte van de zon. Sommige weides worden niet sneeuwvrij voor weken achtereen. Dan laten we die weide voor wat het is en gaan we door naar een weide die overdag wel sneeuwvrij wordt. Het stuk wat we hebben overgeslagen passen we later in het maanseizoen weer in.  

Afsluiting

Ik hoop dat jullie wat op hebben kunnen steken van dit artikel. Uiteindelijk zal de daadwerkelijke beoefening resulteren in een kunststukje wat je om je heen zult gaan ervaren. Wij kunnen je in ieder geval vertellen dat wij enorme positieve veranderingen hebben kunnen opmerken. Zelfs in deze twee opmerkelijke jaren met weinig neerslag en zeer hete zomers. Het lijkt wel alsof de natuur snapt dat jij haar probeert te begrijpen en dat ze ons daarom helpt. Zelfs toen de weides in de zomer van 2018 tot stro waren vergaan en de bomen hun blaadjes lieten vallen alsof de herfst al was aangebroken, kwamen na de eerste druppels veel nieuwe soorten gewassen op naast de soorten die er voorheen al waren. Zelfs in de extreme kanten van het spectrum blijft er groei en verhoging in biodiversiteit mogelijk en dat geeft vertrouwen voor ons allen op deze wereld. Als we de natuur laten weten dat we haar weer respecteren, zal zij dat reflecteren en komen we terecht in een opwaartse spiraal. 

Als er vragen zijn, schroom dan niet contact met ons op te nemen. Iedereen die bereidt is tijd en energie te steken in de eigen omgeving en deze te verbeteren ten gunste van ons allemaal, willen we graag assisteren. Wij willen ook op locatie komen en samen kijken waar er eventueel verbeteringen mogelijk zijn. We willen ook met alle liefde helpen met het opzetten van alle losse onderdelen die te vinden zijn op de site inclusief het starten en gebruiken van de graaskaarten.

Inspiratie

• Andre Voisin, Grass Productivity
• Allan Savory, Holistic Management